W dniu 21.04.2023 r. zainaugurowane zostały obchody 140 rocznicy pierwszego na świecie skroplenia składników powietrza: tlenu i azotu. Historyczne eksperymenty na przełomie marca i kwietnia 1883 r. jako pierwsi na świecie przeprowadzili: absolwent c.k. Gimnazyum w Tarnowie prof. Karol Olszewski (chemik) i prof. Zygmunt Wróblewski (fizyk).
Organizacji obchodów podjęło się tarnowskie Centrum Nauki i Techniki „Pasaż Odkryć” przy współpracy z TCK.
W tarnowskim kinie Marzenie, w sali wypełnionej do ostatniego miejsca przez uczniów tarnowskich szkół średnich oraz uczniów ze Szkoły Podstawowej im. K. Olszewskiego w Broniszowie miało miejsce nadzwyczajne spotkanie z nauką.
Wydarzenie rozpoczęło wystąpienie prof. dr. hab. Andrzeja Szytuły (absolwenta I LO w Tarnowie z 1958r.) długoletniego kierownika Zakładu Fizyki Ciała Stałego w Instytucie Fizyki UJ.
Profesor A. Szytuła przybliżył słuchaczom postaci Karola Olszewskiego i Zygmunta Wróblewskiego, ich drogi naukowe i życiowe na tle epoki, skupiając się na ich wspólnym osiągnięciu, czyli pierwszym na świecie uzyskaniu ciekłych postaci gazów uważanych dotychczas za trwałe. Osiągnięcie temperatur bliskich -2000C pozwoliło otrzymać ciekły tlen, azot i tlenek węgla. Odkrycie rozsławiło Uniwersytet Jagielloński w naukowym świecie, a Kraków na dziesięć lat stał się biegunem zimna na Ziemi. Obydwaj uczeni zapoczątkowali nową dziedzinę fizyki i techniki – kriogenikę (gr. kruos – zimno, genos – tworzyć).
Drugą część spotkania wypełniły pokazy doświadczeń z ciekłym azotem w wykonaniu Tomasza Szczerby (absolwenta I LO) i Łukasza Kubacki (4b) oraz ich opiekuna, nauczyciela fizyki mgr. Marka Lipińskiego.
Widzowie mieli okazję zobaczyć zmiany własności sprężystych różnych ciał: gumy, ołowiu, PCV, płatków róży, a także zmiany oporu elektrycznego przewodników i półprzewodników oraz wpływ niskiej temperatury na rozszerzalność gazów. Efektownym było doświadczenie Leidenfrosta, czyli „tańczące” krople ciekłego azotu na patelni. Widzowie mogli wziąć udział w konkursie z nagrodami na wytłumaczenie, dlaczego oziębiony pierścień Al na rdzeniu transformatora podskakuje dużo wyżej od pierścienia w temperaturze pokojowej oraz dlaczego przecięty pierścień nie doznaje żadnej siły. Atrakcją były wystrzały korka i butelki po napoju uzyskane dzięki ciśnieniu parującego gwałtownie azotu oraz gwiżdżący czajnik z „zimnym wrzątkiem”. Dużym powodzeniem cieszył się również sorbet lodowy uzyskany w temperaturze ciekłego azotu oraz kończąca pokazy piany wylewającej się z naczynia na stół demonstracyjny, a wytworzonej z mieszaniny gorącej wody, płynu do naczyń i ciekłego azotu.
Ostatnim akcentem był panel dyskusyjny poprowadzony przez Jakuba Kisilewicza z Pasażu Odkryć. W dyskusji nad wykorzystaniem niskich temperatur i przyszłością kriogeniki wzięli udział: prof. dr hab. A. Szytuła, dr Alicja Rafalska-Łasocha (Wydział Chemii UJ), dr Agata Lada (Wydział Matematyczno-Przyrodniczy ANS Tarnów) i mgr Marek Lipiński (I LO Tarnów).
Połączenie wykładu, pokazów i dyskusji nad wykorzystaniem odkrycia prof. Karola Olszewskiego i Zygmunta Wróblewskiego okazało się doskonałym pomysłem i okazją dla uczczenia ich pamięci. Dla kilkuset uczniów, w tym uczniów naszej szkoły (3b i 2b) stało się źródłem wiedzy i możliwością spotkania się żywym eksperymentem.
Zdjęcia:
Tomasz Schenk
Paweł Topolski
